ΑΡΓΥΡΗΣ ΗΛΙΑΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Πρόγραμμα Σπουδών: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Θεματική Ενότητα: ΕΛΠ 30/ ΓPAMMATA II
NEOEΛΛHNIKH ΦIΛOΛOΓIA (19ος και 20ός αιώνας)
Ακαδημαϊκό Έτος: 2009-2010
Συντονιστής: Αναπλ. Καθηγητής Ευριπίδης Γαραντούδης
Θέμα πρώτης γραπτής εργασίας
Αφού μελετήσετε τα αποσπάσματα από το ποίημα του Γεράσιμου Μαρκορά Ο όρκος, τα αποσπάσματα από το ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη Φωτεινός και το ποίημα του Ανδρέα Λασκαράτου «Γραφή αποκριτική», σε συνδυασμό με τις οικείες σελίδες από το Εγχειρίδιο Μελέτης και με τις σελίδες που αφιερώνουν στις γραμματολογίες τους για το έργο των παραπάνω ποιητών ο Λίνος Πολίτης και ο Roderick Beaton, προσπαθήστε:
α) να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα βασικά θεματικά, γλωσσικά και τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά των τριών ποιημάτων, και
β) να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των τριών ποιημάτων, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές τάσεις και ομάδες στην επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα.
Έκταση εργασίας: 6 σελίδες (1700-1800 λέξεις)
Ημερομηνία παράδοσης της εργασίας : Δευτέρα, 9 Νοεμβρίου 2009
Καλή επιτυχία!
ΟΔΗΓΙΕΣ
1. Τηρήστε πιστά τις οδηγίες που περιέχονται στις «Γενικές Οδηγίες για την Εκπόνηση Πανεπιστημιακών Εργασιών» (θα τις βρείτε στον σύνδεσμο http://class.eap.gr/elp30, πεδία «Εκπαίδευση» και «Χρήσιμο υλικό», ενότητα ΣΤ).
2. Αποφύγετε την παράφραση (= αναλυτική παράθεση του «νοήματος») των ποιητικών κειμένων και επικεντρωθείτε στα ζητούμενα της εργασίας.
3. Αποφύγετε την παρουσίαση της ζωής και του έργου κάθε ποιητή και επικεντρωθείτε στα συγκεκριμένα κείμενα.
4. Ο σχολιασμός σας θα πρέπει να τεκμηριώνεται με αναφορές σε συγκεκριμένα αποσπάσματα ή στοιχεία των κειμένων.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕΛ. 2
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ ΣΕΛ. 2
Α. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα βασικά θεματικά, γλωσσικά
και τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά των τριών ποιημάτων:
1. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών θεματικών, γλωσσικών
και τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών στα αποσπάσματα
από το ποίημα του Γεράσιμου Μαρκορά Ο όρκος: ΣΕΛ. 2
α.Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών θεματικών χαρακτηριστικών: ΣΕΛ. 2
β. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών γλωσσικών χαρακτηριστικών: ΣΕΛ. 2
γ. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών: ΣΕΛ. 3
2. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών θεματικών, γλωσσικών
και τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών στα αποσπάσματα
από το ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη Φωτεινός: ΣΕΛ. 3
α. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών θεματικών χαρακτηριστικών: ΣΕΛ. 3
β. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών γλωσσικών χαρακτηριστικών: ΣΕΛ. 4
γ. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών: ΣΕΛ. 5
3. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών θεματικών, γλωσσικών και τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών από το ποίημα του Ανδρέα Λασκαράτου «Γραφή αποκριτική»: ΣΕΛ. 6
α. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών θεματικών χαρακτηριστικών: ΣΕΛ. 6
β. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών γλωσσικών χαρακτηριστικών: ΣΕΛ. 6
γ. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών: ΣΕΛ. 7
Β. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των τριών ποιημάτων, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές τάσεις και ομάδες στην επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα.
1. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ
των τριών ποιημάτων, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές
τάσεις και ομάδες στην επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα: ΣΕΛ. 7
ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΕΛ. 8
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕΛ. 9
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η εργασία είναι μια μελέτη στα αποσπάσματα των ποιημάτων του Γεράσιμου Μαρκορά Ο όρκος, του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη ο Φωτεινός και του Ανδρέα Λασκαράτου «Γραφή αποκριτική», για εντοπισμό και σχολιασμό: των βασικών θεματικών, γλωσσικών και τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών των τριών ποιημάτων, και των διαφορών που υπάρχουν μεταξύ τους σε σχέση και με τις διαφορετικές τάσεις και ομάδες στην επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα.
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
A. 1. α. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών θεματικών χαρακτηριστικών του Όρκου:
Τα βασικά θεματικά χαρακτηριστικά έχουν οργανική σχέση μεταξύ τους και κατά φθίνουσα ιεραρχική σειρά είναι η Πατρίδα, η γυναίκα, και το θρησκευτικό στοιχείο.
Η επιστροφή στην πατρίδα για τους ξεριζωμένους στον στχ.5 «…γυρνούν τα γυναικόπαιδα στα αιματωμένα μέρη…», «…στα κακορίζικα…» στχ.7, προοικονομεί την αυτοθυσία για την πατρίδα των αγαπημένων τους προσώπων. Η προσμονή της γυναίκας με «…τα χέρια ολάνοιχτα…» στχ.266 δείχνει την αγάπη της για την πατρίδα στχ.259-286, με κορύφωση του συναισθήματος στον στχ.274 «…Με της πατρίδας τ’ όνομα ξάφνου η λαλιά της βγαίνει…», στον στχ.279 «…«Η Κρήτη!...», στον στχ.283[i] και στον στχ.286[ii]. Ο στχ.299 «…Μία ’μέρα εκεί τα κόκκαλα θέλει και αυταίς αφήσουν…» είναι ο κωμός της φιλοπατρίας των γυναικών. Το νάμα της λαϊκής παράδοσης συντελείται με την μεταλαμπάδευση της φιλοπατρίας στη νέα γενιά στχ.305-309, «… την ακριβή τους χώρα…» στχ.308, όταν την νύχτα ακολουθεί το φως στχ.331-333.[iii]
Ο ρόλος της γυναίκας στην ενίσχυση του κυρίως θέματος, ξεκινά στην αρχή ως κομπάρσος στχ.5 «…γυναικόπαιδα..», σταδιακά κατακτά μια ηρωική μορφή στχ.281, ως την εξιδανίκευσή της στο στχ.299, που το ποίημα αποκτά μια σπάνια μορφική τελειότητα.[iv]
Το θρησκευτικό στοιχείο είναι έντονο, και βρίσκεται στους στχ.262,275-6,292, 300,325,328 και στο στχ.278 με τη μετενσάρκωση. Η αρωγή του υπερφυσικού κόσμου, η πίστη και η επικοινωνία με το θείο, βρίσκεται στο επίπεδο σκέψης και δράσης των ηρώων.
A. 1. β. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών γλωσσικών χαρακτηριστικών του Όρκου:
Η γλώσσα του είναι δημοτική με ιδιωματικά στοιχεία κρητικής διαλέκτου στχ.7 «…κακορρίζικα…», στχ.263 «…θέ ν’ αμφιβάλη…», στχ.284 «…κορασιάς…», στχ.302 «…ταις…», κ.α.*[v] και με στοιχεία ντοπιολαλιάς στχ.260 «…δροσάτα…» ,στχ.263 «…τηνε…», στχ.270 «…λεχάζοντας…». Η χρήση της γλώσσας υπάρχει τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο της εποχής, με επίθετα, επιφωνηματικές εκφράσεις και πλούσια σχήματα λόγου, προσδίδει στο στίχο έντονο προσωπικό ύφος με στόμφο και
ρητορισμό. Ο λόγος είναι φρέσκος και δροσερός λόγω της επτανησιακής παράδοσης.[vi]
Ο Μαρκοράς χρησιμοποιεί το δίστιχο ομοιοκατάληκτο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, με συνιζήσεις[vii] Το ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο –οκτασύλλαβος (προπαροξύτονος) + επτασύλλαβος (παροξύτονος)- είναι χαρακτηριστικό μέτρο της κρητικής ποίησης και του δημοτικού τραγουδιού(η μορφή των στίχων ανά δύο ααββγγ αξιοποιεί τη ρυθμική του παράδοση).
A. 1. γ. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών του Όρκου:
Τα βασικά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά είναι το επικολυρικό ύφος, ο επτανησιακός ρομαντισμός με τον ιδεαλισμό, ο επτανησιακός νεοκλασικισμός. Η εκτενής επικολυρική μορφή του, ενδείκνυται για την έκφραση του συλλογικού βιώματος, ενώ τα δραματικά, εξωστρεφή και ρεαλιστικά στοιχεία, αντλούν απ’ την κρητική παράδοση στχ.262-263 και το δημοτικό τραγούδι στχ.329.[viii]
Ο επτανησιακός ρομαντισμός του Μαρκορά, συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα Επτάνησα και την Αθήνα του ελληνικού ρομαντισμού, αντίθετα με την πρωτεύουσα χρησιμοποιεί τη δημοτική. Η κοπέλα αναφωνεί πλησιάζοντας την Κρήτη με λατρεία για την πατρίδα στχ.287,[ix]288,[x]290 με τον στχ.282 «…Ο μαγεμένος ήχος του…» να αποτελεί σημείο μαγικού ρεαλισμού. Μια πλούσια γλώσσα που δημιουργεί εύκολα εικόνες περισσότερες απ’ την αντίληψή μας. Οι στίχοι του χαρακτηρίζονται από αβρότητα, ευγένεια, απελευθέρωση της φαντασίας και του συναισθήματος στχ.261,266, με το χορό της άνοιξης στχ.312,317-320 σε τόπο εκτός φυσικών ορίων. Μια αρμονία σύνθετη, με αρρενωπή τραχύτητα στχ.293,297, με θηλυκή τρυφερότητα στχ.290 -όπως οι ήρωες-, με ασύνδετο σχήμα στον τονισμό των συναισθημάτων στχ.327 και με άστοχα ερωτήματα στχ.259. Ο ιδεαλισμός γίνεται καταλύτης λύτρωσης για τους ήρωες που θυσιάστηκαν για την πατρίδα στχ.297 «…Στο χώμα εκείνο, πωύρηκαν τόσοι γενναίοι το μνήμα…». Όπως και στους Ελεύθερους πολιορκημένους, το ιδανικό της απόλυτης ελευθερίας, επιτυγχάνεται με πράξη ηρωικής θυσίας στον υπαρκτό κόσμο.[xi] Η μεγάλη ιδέα ως ιδεολόγημα,[xii] έχει σημαντική αξία για την σύνδεση του ιστορικού γεγονότος του ποιήματος και της Κρήτης, στο πλαίσιο την νεώτερης ελληνικής ιστορίας.
Ο επτανησιακός νεοκλασικισμός της εποχής εκτός του μέτρου της αρμονίας ως μίμηση κλασικών προτύπων ταυτίστηκε με τις λαϊκές παραδόσεις, με χαρακτηριστικό γνώρισμα την συστηματική καλλιέργεια του τοπικού ιδιώματος των Επτανησίων,[xiii] και τις
εκδηλώσεις ρομαντικής παρόρμησης στχ.279-282.
A. 2. α. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών θεματικών χαρακτηριστικών του Φωτεινού:
Τα βασικά θεματικά χαρακτηριστικά έχουν οργανική σχέση μεταξύ τους και κατά
φθίνουσα ιεραρχική σειρά είναι η Πατρίδα, ο ήρωας-Φωτεινός, και ο ξένος.
Η αντιηρωική αναδρομή στχ.90-137 και η λεκτική σύγκρουση Έλληνα ξένου στχ.165-227 -όπου γίνεται η ψυχική ανάταση του ήρωα- αυξάνουν την ένταση στα δρώμενα. Το επαναστατικό και φιλελεύθερο ύφος του ποιήματος παραπέμπει άμεσα στην αγάπη για την πατρίδα στχ.198,210,211,212.[xiv] Η κάθαρση-λύτρωση του Φωτεινού-λαού, έρχεται στο τέλος του ποιήματος με το άναμμα της σπίθας της εκδίκησης «…σπιθοβόλησε στο νου χρυσόφτερ’ η ελπίδα / με τη δική του εκδίκηση να σώσει την πατρίδα…» στχ.240-241, που έχει ρίζα πατροπαράδοτη στχ.42-43.
Ο πρωταγωνιστικός ρόλος ενός αστού ως ήρωα απέναντι στον ξένο-φράγκο δυνάστη[xv] στχ.161, είναι ο ελεύθερος ρόλος που περιμένει τον λαό. Ο σεβάσμιος γέροντας, με επιβλητική μορφή που «…τον ελάτρευε πάντα κρυφά η Λευκάδα…» στχ.130, δίνει το έναυσμα. Ως αγωνιστής της ελευθερίας, προσωποποιεί τη θεία δίκη στχ.36 «…όπως είν’ ένας ο Θεός κ’ εγώ μαι Λευκαδίτης…», και τον αντιστασιακό χαρακτήρα που διέπει ολόκληρη τη νεοελληνική ιστορία.
Με το εκφραστικό σχήμα του κύκλου, εμπεδώνει το χαρακτηρισμό του ξένου «…οι δυνατοί του κόσμου!…» στχ.10 μέσω της χρήσης του συμβόλου του σκύλου στους στχ.1-2,[xvi] 12.[xvii] Ο ξένος, που αλυχτάει και φαρομανάει όπως ο σκύλος, μέχρι να γεννηθεί η σπίθα της εκδίκησης όπως το σπόρο του σταριού στχ.7-8,[xviii] για τη λευτεριά του λαού της Λευκάδας.[xix] Ο ξένος είναι ένα δυναμικό θεματικό σημείο, όπου η διαστολή της έννοιας «…ξένος κανείς…» στχ.132, είναι ο κατακτητής, ο δυνατός αφέντης, και ο σπουδασμένος στην Ευρώπη που ζητάει να εκσυγχρονίσει την Ελλάδα, περιφρονώντας το λαό και τη γλώσσα του.
A. 2. β. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών γλωσσικών χαρακτηριστικών του Φωτεινού:
Η γλώσσα είναι η δημοτική, με την εκφραστική απήχηση του κλέφτικου και του δημοτικού τραγουδιού. Η χρήση της γλώσσας υπάρχει τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο της εποχής. Προσδίδει έντονο προσωπικό ύφος, σ’ ένα επίπεδο ανώτερο κοινωνικά, ανθρώπινο χωρίς στόμφο και ρητορισμό, ενώ δίνει οικειότητα ποιότητα και αισθητική με το λευκαδίτικο ιδίωμα της ντοπιολαλιάς στχ.23 «…ποτάζει…», στχ.68 «…εμάνιωσαν…», στχ.131 «…αχνάδα…», στχ.191 «…μανό…». Ο παλμός στις λέξεις είναι δυναμικός και ελεγχόμενος.
Το ποίημα χρησιμοποιεί συχνά συνιζήσεις, και είναι γραμμένο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο,[xx] το κατεξοχήν μέτρο της κρητικής ποίησης και του δημοτικού τραγουδιού στχ.120-121,[xxi] ενώ έχει και αισθητά γλωσσικά γνωρίσματα του κλέφτικου τραγουδιού στχ.102.[xxii] Ο στίχος χωρίζεται στα ημιστίχιά του: οκτασύλλαβος (οξύτονος ) + επτασύλλαβος (παροξύτονος), ενώ σε ορισμένους στοίχους η διαίρεση γίνεται με τη στίξη στχ.47,132.[xxiii] Οι στίχοι κάθε στροφής ομοιoκαταληκτούν ανά δύο σύμφωνα με το σχήμα ααββγγ. Τα συνώνυμα για τoν ποιητή αποτελούν σηματωρούς ποιοτικής αντίθεσης, όπως στον στχ.23 «...λίπο ποτάζει μοναχά, ψυχή κ’ αίμα δεν έχει...». Το ρήμα ποτάζει-έχει, (προστελεύει είναι το πιο δυναμικό) περικλείει και την ικανότητα διακράτησης του αντικειμένου.
Ο Βαλαωρίτης γνωρίζει και μιλά τη γλώσσα του λαού, εκτός των κοινωνικών φραγμών της αριστοκρατικής θέσης του. Οι γεωργοί και οι ποιμένες τον τροφοδοτούν με ανόθευτες πηγές γλωσσικού πλούτου, που αποθησαυρίζει.[xxiv] Η Λευκαδίτικη προφορική παράδοση, μία ποιητική λειτουργία πηγαία στην ύπαρξή της, πλημμυρίζει με ψυχή νόημα και χρώμα τις προτάσεις. Ο ρυθμός βγαίνει απ’ τις ρίζες του Λευκαδίτη που είναι άγγιχτος από σκλαβιές για να βρει τα θεμέλια της ελληνικής λευτεριάς.[xxv]
A. 2. γ. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών του Φωτεινού:
Τα βασικά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του Φωτεινού είναι η επικολυρική μορφή, ο επτανησιακός ρομαντισμός με τον ιδεαλισμό και ο επτανησιακός νεοκλασικισμός. Η επικολυρική μορφή του ποιήματος, με τη σύζευξη ποίησης και μουσικής, αξιοποιεί τη ρυθμική παράδοση του δημοτικού τραγουδιού και δίνει λυρικό αέρα και υποκειμενικό ύφος. Αντλεί στοιχεία απ’ την κρητική παράδοση στχ.284 «…κορασιάς…», το κλέφτικο και το δημοτικό τραγούδι σε ώσμωση με λαογραφικά στοιχεία στχ.120-127.
Ο επτανησιακός ρομαντισμός είναι ελεύθερος από ιδεολογικές βλέψεις στήριξης της πολιτικής εξουσίας σε αντίθεση με τον αθηναϊκό.[xxvi] Ο ρομαντισμός φέρνει τη ρήξη με το νεοκλασικιστικό ιδεώδες, την ανάγκη απελευθέρωσης της φαντασίας στχ.1-2, του συναισθήματος στχ.25, της δημιουργικότητας στχ.110,117, και της υποκειμενικής θεώρησης της πραγματικότητας στχ.128. Ο Βαλαωρίτης χρησιμοποιεί τη δημοτική αντίθετα απ’ τον ελληνικό ρομαντισμό. Δρα ως γέφυρα σε Αθήνα και Επτάνησα, διότι είναι ρομαντικός στο βίωμά του. Ακολουθεί το γαλλικό ρομαντισμό στχ.90-91 στον τύπο του δημοτικού τραγουδιού, με στοιχεία απ’ την επανάσταση και την προεπαναστατική εποχή των κλεφτών, και των αρματολών. Ο πολύτροπος πολιτικός στίχος, αντιστοιχεί σε χρωματιστό σινεμασκόπ,[xxvii] όπου το ήθος ταυτίζεται με τη συμπεριφορά των ανθρώπων στο πνεύμα του ριζοσπαστισμού[xxviii] στχ.46,90-93,127-129,190-196,198-214.
Ο ιδεαλισμός είναι το χαρακτηριστικό του επτανησιακού ρομαντισμού όπως του γερμανικού, υποστηρίζοντας την υπεροχή του πνεύματος ή της συνείδησης στχ.32-33 έναντι της ύλης. Στην επτανησιακή σχολή, το ιδανικό της ελευθερίας στχ.47 επιτυγχάνεται με πράξη ηρωικής θυσίας στχ.78-79. Ο Φωτεινός είναι το φως του λαού, ο ντελάλης της μεγάλης ιδέας[xxix], ο πατριώτης και ο εκδικητής που ατενίζει το μέλλον. Ένας θούριος για την ελληνικότητα και προπομπός του μοντερνισμού του 1930, που ενστερνίστηκε τη λαϊκή παράδοση και το Βυζάντιο.
Ο επτανησιακός νεοκλασικισμός της εποχής ταυτίζεται με τις λαϊκές παραδόσεις, και την συστηματική καλλιέργεια του τοπικού ιδιώματος. Επίσης υιοθετεί τους σταθερούς κλασικούς κανόνες,[xxx] και θεματοποιεί ένα νέο συναισθηματικό και ιδεολογικό κόσμο, όπου το ηρωικό παρόν αντλεί απ’ το λαμπρό ελληνικό παρελθόν.[xxxi]
A. 3. α. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών θεματικών χαρακτηριστικών στη «Γραφή αποκριτική»:
Τα βασικά θεματικά χαρακτηριστικά έχουν σχετική αυτονομία μεταξύ τους και κατά φθίνουσα ιεραρχική σειρά είναι η γυναίκα, το κοινωνικό στοιχείο και το θρησκευτικό στοιχείο.
Η γυναίκα με έντονο τοπικό χρώμα, είναι ίσως μια αυτοκριτική του, για τον ιδεαλιστικό τρόπο που αντιλαμβάνεται ο ποιητής τον έρωτα σε σχέση με τις γυναίκες. Η γυναίκα λειτουργεί ως υποδοχή δημιουργίας σαρκικής επιθυμίας και ερωτικού πόθου,[xxxii] απέχοντας απ’ την εξιδανικευμένη άυλη παρουσία του ρομαντικού πνεύματος της εποχής. Η έκφραση στον στχ.23 «…μπά, γιέ μου!...» είναι κλασική να ειρωνευτείς κάποιον, και στη δευτερολογία στχ.24 να τον απαξιώσεις. Στους στχ.25-36 υπάρχει το ξεγύμνωμα του ωραίου, απαιτώντας αξιοπιστία και περιεχόμενο* ειρωνεύεται τις εικονικές υποσχέσεις των γυναικών, όπου η αποκάλυψη ταυτίζεται με την αποκαθήλωση του οράματος. Στον στχ.40 απαξιώνει τη συναισθηματική αξία της αγάπης, και στο στχ.60 εκτιμά τη σχέση σαν υλικό αγαθό προς χρήση με λίγα «…ντινέρια…» στχ.60 .
Ο Λασκαράτος, σατυρικός[xxxiii] ποιητής, ζει σε μια κλειστή κοινωνία και θέλει να γίνει κοινωνικός αναμορφωτής. Ο κόσμος της σάτιρας, έχει τη δική του οργάνωση και συνοχή, όπου η ανοχή μέρους της κοινωνίας χαϊδεύει τη ρήξη με το κατεστημένο. Η επιστήμη-ιατρική επίσης χρησιμοποιείται ως έμμεσο υπόβαθρο αξίας της ειρωνείας του στχ.18.
Το θρησκευτικό στοιχείο χρησιμοποιείται σαν επίπεδο ορθής θέσης, ώστε η ειρωνεία ν’ απαξιώσει το κυρίως θέμα που είναι η γυναίκα στχ.7-8 «…μια γνώμη ορθή, / έλεγε μια φορά κάποιος δεσπότης,…», ενώ με το «…μια…» και όχι το «…μία…» δίνει άλλη μια έμμεση απαξίωση.
A. 3. β. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών γλωσσικών χαρακτηριστικών στη «Γραφή αποκριτική»:
Η γλώσσα του είναι η δημοτική, με τρόπο χρήσης και ύφος έντονα προσωπικό, με ιδιορρυθμίες λεξιλογικές, συντακτικές, τοπικούς ιδιωματισμούς και στοιχεία κρητικής διαλέκτου στχ.6 «…ιδώ…», στχ.17 «…τσί..», στχ.18 «…τες…», στχ.35 «…εκειό…». Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία της ντοπιολαλιάς[xxxiv] στχ.17,51 «…γυναικώνε…», στχ.18 «…γιατρώνε…». Χρησιμοποιεί την προφορική παράδοση με λόγο ζωντανό και ευχάριστο, χωρίς γραπτή υποστήριξη, γιατί δεν γίνεται ανεκτό το ύφος και η ειρωνεία. Οι πυρήνες της «ποιητικής ιδέας» με συνδυασμούς λέξεων σε σολωμικούς στίχους πλούσιους σε παραλλαγές, αποτελούν σημεία αναγωγής της σύνθεσης, χωρίς ν’ αποφεύγεται η οξείδωση.
A. 3. γ. Eντοπισμός και σχολιασμός των βασικών τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών στη «Γραφή αποκριτική»:
Τα βασικά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του Φωτεινού είναι η σάτιρα, ο επτανησιακός ρομαντισμός με τον ιδεαλισμό και ο επτανησιακός νεοκλασικισμός.
Η σάτιρα ανθεί παράλληλα με τον κυρίαρχο ρομαντισμό, αλλά λόγω της φύσης της και των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών δεν γίνεται απόλυτα αποδεκτή.[xxxv] Η σάτιρα ευνοεί στοιχεία της ιταλοφερμένης εκφραστικής τάσης, της αρκαδικής ποίησης στχ.62. Ο Λασκαράτος,[xxxvi] καταγραφέας των ηθών της τοπικής κοινωνίας, καλλιεργεί τη σάτιρα με καθαρά επιθετική διάθεση σε πρόσωπα και συμπεριφορές. Η ειρωνεία του στηρίζεται στη διαλεκτική σχέση ανάμεσα σε κοινωνικά μοτίβα και οπτικές γωνίες.
Ο επτανησιακός ρομαντισμός είναι ελεύθερος από ιδεολογικές βλέψεις στήριξης, τόσο της πολιτικής όσο και της θρησκευτικής εξουσίας στχ.8, σε αντίθεση με τον ελλαδικό. Κοινά τους σημεία είναι η προσφυγή στη φύση στχ.27,28 για έκφραση συναισθηματικών καταστάσεων στχ.20, η στροφή προς τη δημοτική γλώσσα και το λαϊκό πολιτισμό στχ.52, και η σύζευξη της ποίησης με τη φιλοσοφία. Υπάρχει η θεματική αντίληψη του ιδιωτικού χώρου στχ.1-6,55-60, ως πεδίο ανάπτυξης ενός ιδιότυπου επτανησιακού λυρισμού που αφομοιώνει και επεξεργάζεται στοιχεία από την παράδοση στχ.40, και το ρομαντισμό στχ.64. Ο Λασκαράτος αμφισβητεί τον ιδεαλισμό και τις υψηλές ιδέες του Σολωμού. Υπηρετεί το δηκτικό σχολιασμό του κοινωνικού γίγνεσθαι στχ.47-48, και αντιπροτείνει την δική του ταπεινή τέχνη, με τα ευθύβολα βέλη στχ.60, και τους καθαρούς στόχους στχ.50.[xxxvii]
Ο επτανησιακός νεοκλασικισμός υπάρχει στις αντικρουόμενες τάσεις του συναισθηματικού και ιδεολογικού κόσμου.[xxxviii]
Β. 1. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των τριών ποιημάτων, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές τάσεις και ομάδες στην επτανησιακή ποίηση του 19ου αι:
Η εσωτερική κατηγοριοποίηση των επτανησίων[xxxix] ποιητών σε ομάδες προκύπτει απ’ την ανάγκη ένταξης αυτής της χρονικής περιόδου σε ένα ομοιογενές σχήμα εκ μέρους της αθηναϊκής κριτικής.[xl] Οι τρεις ποιητές ανήκουν σε δύο ομάδες, στους σολωμικούς ο Μαρκοράς και στους εξωσολωμικούς ο Βαλαωρίτης με τον Λασκαράτο.[xli]
Ο Μαρκοράς με τους σολωμικούς, ενστερνίστηκαν και πρόβαλαν την ιδεαλιστική αντίληψη της τέχνης-ποίησης, ως υψηλό ιδανικό για την ηθική βελτίωση και την πνευματική εξύψωση του ανθρώπου. Ο όρκος[xlii] με σολωμικές επιρροές, δεν αποφεύγει τη νοηματική αφέλεια και τον εκφραστικό ρητορισμό,[xliii] αντίθετα απ’ τον Φωτεινό.
Ο Βαλαωρίτης και ο Λασκαράτος ανήκουν στους εξωσολωμικούς, σ’ αυτούς που παρέμειναν ανεπηρέαστοι από την άμεση επίδραση και την ποιητική ακτινοβολία του Σολωμού. Ο Φωτεινός με το λευκαδίτικο ιδίωμα κερδίζει σε φραστικό πλούτο και ακρίβεια συναισθηματική, σε αντίθεση με την κρητική διάλεκτο που χαρακτηρίζει τον Όρκο και την «Γραφή αποκριτική». Η «Γραφή αποκριτική» διαφέρει ριζικά με τ’ άλλα δύο ποιήματα διότι είναι σάτιρα, με δομή αντίθεσης ακριβής στην έκφραση και τη λεπτομέρεια.
Ο Όρκος και ο Φωτεινός έχουν βασικό θέμα τη φιλοπατρία αντίθετα απ’ το σατιρικό ποίημα «Γραφή αποκριτική» με θέμα την γυναίκα. Ο Βαλαωρίτης με τον Λευκαδίτη- Φωτεινό, χωρίς να φιλοσοφεί και να εξιδανικεύει τα πρόσωπά του, και χωρίς τις αφέλειες του όρκου,[xliv] ρίχνει το γάντι στον Μαρκορά, όπου οι ήρωες είναι κρητικοί. Τα θεματικά μοτίβα της θρησκείας λειτουργούν ως προς το κυρίως θέμα, σαν μέσο ανάδειξης για τον Όρκο και τον Φωτεινό, και ως μέσο απαξίας στην «Γραφή αποκριτική».
Ο Μαρκοράς εξιδανικεύει την γυναίκα αναγνωρίζοντας την ομορφιά της και το κάλλος, αντίθετα ο Βαλαωρίτης την απαξιώνει στχ.38 ως φύλο, ενώ ο Λασκαράτος απαξιώνει το πνεύμα της γυναίκας, εστιάζοντας μόνο στον πρακτικό ερωτικό στόχο.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Τα ιόνια ένας αυτοδύναμος τοπικός πολιτισμός σημείο συνάντησης και σύζευξης ανατολικών και δυτικών επιρροών προωθούν την παραγωγή σημαντικών λογοτεχνικών έργων, με κοινά χαρακτηριστικά την μακροχρόνια δυτική κατοχή στα Επτάνησα, και τους στενούς μορφωτικούς δεσμούς με τη δύση–Ιταλία.
Ο επτανησιακός ρομαντισμός με το ιδεαλιστικό πνεύμα της ποίησης χαρακτηρίζεται απ’ την προσήλωση σ’ ένα ιδεώδες η πραγμάτωση του οποίου συντονίζει το σύνολο της ενεργητικότητάς του. Η εμμονή είναι η βάση του ιδανισμού του, που ερμηνεύει τον τρόπο και το ζήλο που τον υπερασπίζεται από εξωτερικές προσβολές.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
· Γαραντούδης Ευριπίδης-1 "Η επτανησιακή ποίηση του 19ου αι. Γενικά
χαρακτηριστικά." στο Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία
(19ος & 20ος αιώνας, τόμος Α, των Γαραντούδης Ευριπίδης κ.α., εκδ.
Ε.Α.Π., Πάτρα 20082.
· Γαραντούδης Ευριπίδης, Οι επτανήσιοι και ο Σολωμός, Όψεις μιας σύνθετης
σχέσης(1820-1950), Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 20013.
· Πολίτη Λίνου, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα 200716.
· Σαββίδης Γ.Π., Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Φωτεινός, Εκδόσεις Νέα Ελληνική
Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1976.
· Beaton Roderick, Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λοιγοτεχνία, Ποίηση και
Πεζογραφία, 1821-1992, μτφρ. Ε. Ζούργου – Μ. Σπανάκη, Εκδόσεις
Νεφάλη, Αθήνα 1996.
[iv] Πολίτη Λίνου, ό.π., σελ.163
[v] κ.α.: στχ.260 «…σύγνεφα…», στχ.268 «…κάμη…», στχ.272 «…έβγη…», στχ.307 «…Σκαρβαλωμένα…», στχ.309 «…βάνει…», στχ.316 «…συμμαζωμένα…», στχ.315 «…Ιδές…».
[vi] Πολίτη Λίνου, ό.π., σελ.163
[vii] Συνίζηση: είναι η συνεκφορά δύο ή τριών γειτονικών φωνηέντων στχ.5 «…στα αιματωμένα…».
[viii] Στχ.329 «…’Που μουρμουρίζουνε τ’ αγνά της Κρήτης περιστέρια…».
[ix] Στχ.287 «…η φλόγα της αυγής…/…τα στήθη αυτά ξεπάγωσε με μία της μόνο αχτίδα…».
[x] Παράδοξη σχέση των αντίθετων με τη φλόγα της αυγής στχ.287 σε πλήρη αντίθεση. (Beaton Roderick, ό.π., σελ.73)
[xii] Η μεγάλη ιδέα είναι ένα ιδεολόγημα της εποχής για την αναγέννηση και την ανάκτηση των προγονικών δικαιωμάτων, ως αποκατάσταση της ελληνικής φυλής.
Στχ.210 «…Που δεν ορίζω το παιδί, που πάντα ζω με τρόμο,…».
Στχ.211 «…και που δε βρίσκω εδώ στη γη για να με κρίνει νόμο…».
Στχ.212 «… Αυτός είν’ ο λαός. Τ’ άψυχο το κουφάρι…».
[xv] Ο δυνάστης Γρατσιάνος Τζώρτζης, είναι το μοναδικό ιστορικό πρόσωπο του έργου.
[xvi] Στχ.1-2 «Πάρ’ ένα σβόλο, Μήτρο, / και διώξ’ εκείνα τα σκυλιά που μου χαλούν το φύτρο…».
[xix] Υπήρχε μια αιώνια φυλετική έχθρα των Λευκαδιτών κατά της ξενοκρατίας. Οι Σφακισάνοι με το συμβολισμό του ονόματός τους λόγω της ηρωικής παράδοσης αυτών, κρητικών στην καταγωγή τους, προσέδιδε τον απαραίτητο δυναμικό «ήχο» (χροιά-ακουστότητα-ένταση-μνήμη). Υπάρχει βέβαια ένα θέμα για το αν υπήρχε Σφακιανός την εποχή του δράματος, αλλά για την ποίηση δεν τίθεται λόγος.
[xx] Με την εξαίρεση τον στχ.27(για να υπογραμμιστεί η βίαιη πράξη του ζευγολάτη) και των τριών δυναμικών εφτασύλλαβων στχ.1,117.129. (Σαββίδης Γ.Π., ό.π., σελ.31)
[xxi] Στχ.120-121 «…Ήθελε βόιδια κάτασπρα, μεγάλα, τραχηλάτα, / να’ ναι στεφανοκέρατα, κοντόσφαγα, κοιλάτα…».
[xxii] Γαραντούδης Ευριπίδης, ό.π., σελ.101
[xxvi] Γαραντούδης Ευριπίδης-1, ό.π., σελ.69 Ο Αθηναικός ρομαντισμός που είναι ουσιαστικά ο ελληνικός ρομαντισμός, αναφέρεται στην περίοδο 1830-1880 που οι ποιητές έγραφαν και δημοσίευαν στην Αθήνα όπου η πλειονότητά τους αποτελούνταν από Φαναριώτες που συγκροτούσαν την Παλαιά Αθηναική ή Φαναριώτική Σχολή. (Beaton Roderick, ό.π., σελ.69) Ο αθηναϊκός ρομαντισμός μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους συνέβαλε στη συγκρότηση εθνικής ιδεολογίας, αντίθετα απ’ τον επτανησιακό ρομαντισμό (εδώ οι συντηρητικοί τάσσονταν υπέρ του καθεστώτος της Αγγλικής προστασίας)
[xxviii] Ριζοσπαστισμός: ιδεολογικό ρεύμα της επτανησιακής ζωής με κύριο αίτημα την άνευ όρων παράδοση των Επτανήσων στην Ελλάδα, και τη δημιουργία ανεξάρτητης ελληνικής δημοκρατίας με τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης. (Γαραντούδης Ευριπίδης-1, ό.π., σελ.57)
[xxix] Η σύνδεση του ιστορικού γεγονότος του ποιήματος στην Βυζαντινή εποχή, εντάσσεται στο πλαίσιο της νεώτερης ελληνικής ιστορίας και της μεγάλης ιδέας.
[xxx] Κλασικοί κανόνες: ισορροπία, αρμονία, τελειότητα.
[xxxiii] Η σάτιρα στο μέτρο που ψηλαφά και επισκοπεί την επιφάνεια της κοινωνικής ζωής, αναδεικνύει λανθάνουσες συγκρούσεις και υπαρκτές αντιθέσεις. Οι αντιθέσεις έχουν τη μορφή της αντίφασης σε δύο επίπεδα σημασίας, όπου το δεύτερο, καλύπτει το πρώτο. Η ένταση που δημιουργείται ανάμεσα στα δύο επίπεδα συνιστά την ποιητική ειρωνεία. Η ειρωνεία είναι μία από τις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι ποιητές προκειμένου να επιτύχουν την απαξία του αντικειμένου.
[xxxiv] Γαραντούδης Ευριπίδης, ό.π., σελ.101
[xxxv] Beaton Roderick, ό.π., σελ.80 Η σάτιρα ήταν ένα από τα κύρια λογοτεχνικά είδη του 18ου αι. στην Ευρώπη και της αριστοκρατίας του 19ου στην Ελλάδα. (Beaton Roderick, ό.π., σελ.81)
[xxxvi] Δάσκαλός του Λασκαράτου είναι ο Νικόλαος Κουτούζης, προσολωμικός ποιητής.
[xxxvii] Γαραντούδης Ευριπίδης, ό.π., σελ.92
[xxxix] Οι επτανήσιοι, σύμπραξαν στο πανελλήνιο κίνημα του λογοτεχνικού δημοτικισμού, ανέπτυξαν μια δημοτική χωρίς αποκλίσεις απ’ το λεξιλόγιο και τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας, με πλουτισμό της από επιλεγμένα στοιχεία της λόγιας γλώσσας. (Γαραντούδης Ευριπίδης, ό.π., σελ.480)
[xl] Γαραντούδης Ευριπίδης, ό.π., σελ.61
[xli] Ο Λασκαράτος είχε επηρεασθεί απ’ τον Νικόλαο Κουτούζη προσολωμικό ποιητή.
[xlii] Από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της ποίησης, ιδιαίτερα της δεκαετίας 1870-1880. (Πολίτη Λίνου, ό.π., σελ.164)
[xliii] Γαραντούδης Ευριπίδης, ό.π., σελ.495-6 Στον όρκο απουσιάζει η σπασμωδική σολωμική μετακίνηση από την ελλιπή στη μεγαλοφυή έκφραση. (Γαραντούδης Ευριπίδης, ό.π., σελ.494)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου