ΑΡΓΥΡΗΣ ΗΛΙΑΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Πρόγραμμα Σπουδών: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Θεματική Ενότητα: ΕΛΠ 21
Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία
Ακαδημαϊκό Έτος: 2009-2010
Όνομα Καθηγήτριας: ΑΘΗΝΑ ΜΠΑΖΟΥ
Θέμα 1ης γραπτής εργασίας
Καταληκτική ημερομηνία παράδοσης: 8/11/2009
Με βάση τα συγκεκριμένα αποσπάσματα από την 1η ραψωδία της Οδύσσειας να σχολιάσετε την εικόνα των θεών στο ομηρικό αυτό έπος. Ειδικότερα να συζητήσετε τα ακόλουθα ερωτήματα:
- Ποια εικόνα είχαν οι ομηρικοί ήρωες για τους θεούς τους;
- Πώς παρουσιάζεται η σχέση θεών-ανθρώπων στο έπος; Πώς αξιολογείται η ανταπόκριση των ανθρώπων στις θεϊκές επιταγές;
- Ποια η λειτουργία της θεϊκής παρέμβασης στην εξέλιξη της αφηγηματικής δράσης; Τι επιτυγχάνεται με την επίσκεψη της μεταμφιεσμένης Αθηνάς στον Τηλέμαχο;
Η απάντησή σας θα πρέπει να αξιοποιεί κυρίως τα στοιχεία που περιέχονται στο κείμενο που σας έχει δοθεί. Συμπληρωματικά μπορείτε να αξιοποιήσετε πληροφορίες για το περιεχόμενο και τη δομή του έπους, καθώς και για την ιδεολογία του, που θα αντλήσετε από το οικείο κεφάλαιο του εγχειριδίου σας.
Σημ.: Η εργασία αποσκοπεί στην εξάσκησή σας στην ανάλυση και ερμηνεία του κειμένου. Για τον λόγο αυτό η χρήση πρόσθετης βιβλιογραφίας δεν απαιτείται.
Η απάντησή σας να μην ξεπερνά τις 6 δακτυλογραφημένες σελίδες (γραμματοσειρά Times New Roman, μέγεθος γραμμάτων 12, διάστιχο 1 ½).
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕΛ. 2
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ ΣΕΛ. 2
Α. Ποια εικόνα είχαν οι ομηρικοί ήρωες για τους θεούς τους;
1. Ποια εικόνα είχαν οι ομηρικοί ήρωες για τους θεούς τους; ΣΕΛ. 2
Β. Πώς παρουσιάζεται η σχέση θεών-ανθρώπων στο έπος;
Πώς αξιολογείται η ανταπόκριση των ανθρώπων στις θεϊκές επιταγές;
1. Πώς παρουσιάζεται η σχέση θεών-ανθρώπων στο έπος; ΣΕΛ. 3
2. Πώς αξιολογείται η ανταπόκριση των ανθρώπων στις θεϊκές επιταγές; ΣΕΛ. 4
Γ. Ποια η λειτουργία της θεϊκής παρέμβασης στην εξέλιξη της αφηγηματικής δράσης;
Τι επιτυγχάνεται με την επίσκεψη της μεταμφιεσμένης Αθηνάς στον Τηλέμαχο;
1. Ποια η λειτουργία της θεϊκής παρέμβασης
στην εξέλιξη της αφηγηματικής δράσης; ΣΕΛ. 5
2. Τι επιτυγχάνεται με την επίσκεψη της μεταμφιεσμένης Αθηνάς
στον Τηλέμαχο; ΣΕΛ. 6
ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΕΛ. 7
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕΛ. 8
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Για τους αρχαίους Έλληνες που στοχάζονται ελεύθερα παραμερίζοντας μύθους ή αυθεντίες,[i] οι θεοί δεν είναι εξωκοσμικές οντότητες, δεν έχουν δημιουργήσει το σύμπαν και τους ανθρώπους, είναι οι ίδιοι δημιουργήματα.[ii]
Η εργασία είναι μια μελέτη πάνω σε αποσπάσματα της α’ ραψωδίας της Οδύσσειας στχ.1-400 σε τρείς ενότητες. Στην Α’ ενότητα θα περιγραφεί η εικόνα που είχαν οι ομηρικοί ήρωες για τους θεούς τους. Στην Β’ ενότητα θα παρουσιαστεί η σχέση θεών-ανθρώπων στο έπος και η αξιολόγηση της ανταπόκρισης των ανθρώπων στις θεϊκές επιταγές. Και τέλος στην Γ’ ενότητα θα μελετηθεί η λειτουργία της θεϊκής παρέμβασης στην εξέλιξη της αφηγηματικής δράσης και τι επιτυγχάνεται με την επίσκεψη της μεταμφιεσμένης Αθηνάς στον Τηλέμαχο.
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
Α. 1. Ποια εικόνα είχαν οι ομηρικοί ήρωες για τους θεούς τους;
Το ουσιαστικό μοτίβο της Οδύσσειας είναι το ταξίδι-πλάνη, δίνοντας διαδοχικά το δικαίωμα στους ανθρώπους να φθάνουν σε θεϊκά όρια, για να γίνουν ήρωες.
Οι άνθρωποι στις εσχατιές της φύσης εκτιμούν τα πράγματα στην αξία του μέτρου, δημιουργούν θεϊκά πρότυπα ζωής, και επιβιώνουν με κέρδος την αιώνια φήμη στχ.1, στχ.344 «…δόξα απέραντη…». Οι ήρωες ανταγωνίζονται τους θεούς στη φήμη «…φήμη στους ανθρώπους που λαμπρή θα μείνει…» στχ.95,355[iii] και στον αιώνιο συμβολισμό τους (στχ.1) απ’ τους φημισμένους αοιδούς, όταν υμνούν τα κατορθώματά τους στχ.325-338. Στην πορεία αυτή οι ήρωες κατακτούν γνώση, θεϊκό γνώρισμα που αναγνωρίζουν οι θεοί, στον Οδυσσέα στχ.66[iv],83.
Οι ήρωες γνωρίζουν, ότι οι θεοί είναι δημιουργήματα φτιαγμένα καθ’ εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου, με κοινά γνωρίσματα και ανθρώπινα πάθη όπως η εκδίκηση στχ.37-40, και η αγάπη στχ.14-15.[v] Οι ήρωες προσφέρουν σεβασμό και πίστη[vi] στους θεούς, προσβλέποντας σε μια αέναη σχέση ανταποδοτικότητας για φήμη, πλούτο και εξουσία στχ.392-400. Η υπεροχή του Οδυσσέα με το σεβασμό του απέναντι στους θεούς φαίνεται συγκριτικά με την ατιμωτική πράξη των συντρόφων του στχ.8-9. Ο νόστος του Οδυσσέα στχ.13-15 είναι αυτονόητο ανθρώπινο δικαίωμα και ο Δίας δηλώνει ότι «…είναι καιρός, τον νόστο του να στοχαστούμε…» στχ.76-77. Η Αθηνά λέει ότι προσφέρει θυσίες[vii] στους θεούς στχ.61,67, και προσβλέπει σε βοήθειά του με έντονη συναισθηματική φόρτιση στχ.48, συμβάλλοντας στην αποκατάσταση των σχέσεων θεών και ανθρώπων.
Οι ήρωες αποδίδουν τις ανεκπλήρωτες προσδοκίες τους σε θεϊκή δράση στχ.5 και θεϊκή ανοχή στχ.60.[viii] Χωρίς την θεϊκή στήριξη είναι σαν μαριονέτες στχ.49,55[ix] σε πορεία προαποφασισμένης θεϊκής βούλησης με άγνωστο τέλος «…αν δεν τον εξαφάνισε τελείως, περιπλανώμενο τον θέλει…» στχ.75. Η αυτογνωσία της καταλυτικής θέσης των ηρώων ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους, κορυφώνεται με τρόμο στχ.58-59.[x]
Οι θεοί μέσω των ανθρωπίνων ιδιοτήτων τους, δημιουργούν πρότυπα ηρώων και συμβάλλουν στη γέννηση των ηρώων όπως του Τηλέμαχου, μέσω της παρουσίας της θεάς Αθηνάς στχ.105-106, με «…τη μορφή ενός ξένου…σαν θεός ωραίος…» στχ105,113. Ο Τηλέμαχος αναλύει την αληθινή διάσταση των πραγμάτων με «…γυμνή τη σκέψη…» στχ.158, και ακούει την θεά μέχρι την αναχώρησή της στχ.320. Μετά ως «…ισόθεος άντρας…» στχ.324 μιλά με θάρρος στη συνέλευση στην αγορά, και υψώνει φωνή «…στους αθάνατους…» στχ.378, να δώσει ο Δίας εκδίκηση στην παρανομία των μνηστήρων.
Β. 1. Πώς παρουσιάζεται η σχέση θεών-ανθρώπων στο έπος;
Η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους, καλύπτει ένα ευρύ φάσμα, όπου οικείες θεϊκές μορφές σχεδόν ανθρώπινες, δεν είναι «πρόσωπα» αλλά δυνάμεις με υπερφυσική ισχύ και πολλαπλές όψεις κάτω απ’ το ίδιο όνομα στχ.27,28,45,68,74,81,283,348,352.[xi]
Οι θεοί εμφανίζονται με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, βοηθούν στχ.1, οργίζονται στχ.9, συμπαθούν στχ.19, ερωτεύονται στχ.15,16, εκδικούνται στχ.39, λυπούνται στχ.60, είναι μάρτυρες για τα λόγια και τις πράξεις τον ανθρώπων στχ.273 και τους δασκαλεύουν στχ.384. Οι θεοί είναι μέρος της καθημερινότητάς των ανθρώπων,[xii] της ομορφιάς της ζωής στην ενανθρώπισή τους στχ.105,106 και σπάνια της σωματικής επαφής στχ.121. Όμως η στερεοτυπική εικόνα της ενανθρώπισής τους με μορφή κοινών θνητών στχ.105, κρύβει το βαθύ χάσμα που χωρίζει θεούς και ήρωες.
Η θυσία στχ.25 είναι μία αναθηματική προσφορά των ανθρώπων στους θεούς,[xiii] μέρος μιας τελετουργίας[xiv] και δείγμα ευσέβειας στχ.67. Οι άνθρωποι σε ανταποδοτική βάση προσμένουν τη βοήθεια των θεών, στις δύσκολες στιγμές,[xv] και στην επιτυχή έκβαση ευγενών φιλοδοξιών τους στχ.60-61. Όταν οι θεοί αποφασίζουν να επιτρέψουν την επιστροφή του Οδυσσέα στχ.82, επιβεβαιώνουν μια ηθική συμφωνία ανταποδοτικότητας.
Οι θεοί είναι μια προβολή της ανθρώπινης κοινωνικής ιεραρχίας προς τα πάνω,[xvi] και όλοι υποτάσσονται στον Δία στχ.45.[xvii] Οι θεές μετέχουν στα θεϊκά συμβούλια ως ισότιμες με τους θεούς στχ.28, ένα μελλοντικό πολιτικό όραμα για τους ήρωες. Στους ανθρώπους υπάρχει ανισότητα, και ρατσισμός απέναντι στις γυναίκες, «…ο λόγος είναι μέλημα του αντρός…» στχ.358. Η κοινή γλώσσα ανθρώπων-θεών, δημιουργεί κοσμητικά
επίθετα για τους θεούς στχ.37,60,68,74 που αποτελούν μετέπειτα στόχο των ηρώων.
Θεοί και άνθρωποι συντηρούν ένα σύστημα κοινωνικής συμπεριφοράς με αρχές, τόσο εντός των κοινοτήτων τους όσο και στις μεταξύ τους σχέσεις. Είναι φανερή η κληρονομιά των θεών στους ανθρώπους, ως ανθρωπόμορφες θεότητες, με προσωπικότητα και κίνητρα εκπροσωπώντας ηθικές δυνάμεις.[xviii] Συζούν σε μια δυναμική ισορροπία με υψηλό τίμημα για κάθε πράξη.
Οι θεοί ως πηγή καλού βοηθούν στην έμπνευση και στη δημιουργία τους ποιητές στχ.1, δρούν επικουρικά, και αφήνουν να φανούν σπαράγματα αξίας του ανώνυμου ατόμου ή της γυναίκας στο προσκήνιο της ποίησης,[xix] «…τον έπιασε ντροπή, να στέκει τόση ώρα στην πόρτα του ένας ξένος…» στχ.120 «…η θεία γυναίκα…» στχ.332.
Οι θεοί αποτελούν όμως και πηγή κακού. Ο άνθρωπος υπεύθυνος πια ορίζει τις πράξεις του, και όταν οι συντρόφοι του Οδυσσέα «…νήπιοι και μωροί…» στχ.8,[xx] προχώρησαν στην ύβρη και «…έφαγαν τα βόδια του υπέρλαμπρου Ήλιου» στχ.8, ο Δίας «…τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα…» στχ.9.
Υπεύθυνοι για την γέννηση των προαισθημάτων είναι οι θεοί, ενώ οι άνθρωποι είναι έρμαια των συναισθημάτων τους,[xxi] όπως ο Τηλέμαχος στχ.359. Ο Ποσειδώνας μετά την τύφλωση του πολύφημου στχ.68-75 εχθρεύεται τον Οδυσσέα, ενώ ο Δίας και η Αθηνά τον συμπαθούν λόγω προσφορών θυσιών, ευφυΐας, νόστου και γάμου στχ.60-62,65-67.
Η μοίρα δεν προσωποποιείται στον Όμηρο και δεν προδικάζει την έκβαση των γεγονότων ως προαποφασισμένα, «…την ορισμένη μοίρα παραβαίνοντας…» στχ.35.[xxii]
Ο πόλεμος[xxiii] είναι το κατ’ εξοχήν πεδίο απόκτησης φήμης και γέννησης των ηρώων. Εκεί οι θεοί υπάρχουν σε σύνθετους αλληλοσυσχετισμούς με τους ανθρώπους, με ευχή τους την αποφυγή του ολέθρου στχ.11.
Η σύγκριση όμως θεών και ανθρώπων στο μέτρο του χρόνου της ανθρώπινης ζωής, δείχνει πόσο ασήμαντη είναι η διάρκειά της, μπροστά στην αιωνιότητα των θεών στχ.6. Η ποιοτική υπεροχή όμως του ανθρώπινου χρόνου στηρίζεται στην αξία του μέτρου!
Οι χαρακτήρες θεϊκοί και ανθρώπινοι είναι διακριτοί στο πλαίσιο των αρχών τους με καλλιέργεια και ήθος στην εξέλιξη του δράματος. Η τραγική ειρωνεία είναι όταν ο θνητός ανέβει στο επίπεδο των θεών, και σταδιακά το εκφυλίζει στχ.348.[xxiv]
Β. 2. Πώς αξιολογείται η ανταπόκριση των ανθρώπων στις θεϊκές επιταγές;
Οι θεοί στέλνουν προειδοποιήσεις στους ανθρώπους, όταν προκαλούν με τη δράση τους τα ανεκτά όρια του επικού ποιητικού ήθους στχ.37,84-86. Συμβουλεύουν τους θνητούς μέσω άλλων θεών στχ.267,270, ή με οιωνούς «…σημάδια των πουλιών…» στχ.203, ή με όνειρα, και χρησμούς. Οι άνθρωποι έχουν ευθύνη για τις πράξεις τους στχ.9,
και δεν υποτάσσονται απόλυτα στη θεϊκή βούληση και τη μοίρα.
Σε περίπτωση ανυπακοής, οι θεοί μεριμνούν για την αποκατάσταση της δικαιοσύνης με τις ανάλογες συνέπειες. Η κατάληξη των συντρόφων του Οδυσσέα, δείχνει τις συνέπειες του ταξιδιού-ζωής για όσους βρεθούν εκτός των πλαισίων πίστης και σεβασμού απέναντι στους θεούς. Ο Αίγισθος πλήρωσε την ανυπακοή του στο μήνυμα των θεών στχ.37 με εκδίκηση απ’ τον Ορέστη στχ.41-43,[xxv] και ο θάνατός του κατά την θεά Αθηνά είναι ευχή ίδιας μοίρας «…όποιος ανάλογα κριματιστεί…» στχ.47. Ο Τηλέμαχος προοικονομεί το τέλος για τους μνηστήρες «…ο Δίας στην παρανομία αυτή να δώσει εκδίκηση…» στχ.379, για να έχουν ανάλογη μοίρα.[xxvi]
Οι θνητοί συνήθως σέβονται και υπακούουν τις θεϊκές εντολές. Έτσι ο Οδυσσέας αποκτά τα κοσμητικά επίθετα θεϊκός στχ.65 και θείος στχ.195, και χαίρει εύνοιας των θεών με την θεά Αθηνά στον στχ.267 να προοικονομεί την επιστροφή του. Επίσης ο Τηλέμαχος από ένα άβουλο αγόρι χωρίς τόλμη «…στην καρδιά του…» στχ.89, υπακούοντας τις συμβουλές της θεάς Αθηνάς, μεταμορφώνεται σε ήρωα που συγκαλεί σε συνέλευση στην αγορά, και λέει στους μνηστήρες: «…έξω από το παλάτι πιά…» στχ.375.
Η μίμηση της συνέλευσης των θεών στχ.28, με αυτή που συγκαλεί ο Τηλέμαχος στχ.372-373, μετά είκοσι έτη, για λήψη αποφάσεων και κοινοποίηση σ’ όλους, υπακούοντας τις συμβουλές της θεάς Αθηνάς στχ.272, προσφέρει σπόρους δημοκρατίας. Ο Δίας ως προσωποποίηση της εξουσίας στχ.9 στους θεούς είναι φορέας ανώτατης εξουσίας, ενώ ο Τηλέμαχος ονειρεύεται τον Οδυσσέα να γυρνά και να πετά τους μνηστήρες έξω με βία, και όχι με την εν δυνάμει πολιτική του θέση στχ.394.
Γ. 1. Ποια η λειτουργία της θεϊκής παρέμβασης στην εξέλιξη της αφηγηματικής δράσης;
Ο ποιητής ζητά τη βοήθεια της Μούσας στχ.1,10-11 στην εξιστόρηση ιστορικών γεγονότων, για να μπορέσει ν’ αφηγηθεί την ιστορία της Οδύσσειας, και να αναβαθμιστεί με το έργο του εντός της κοινότητας.[xxvii]
Η Αθηνά σαν Μάης του ’68 στον Όλυμπο[xxviii], κατηγορεί το Δία για τη μη επιστροφή του Οδυσσέα στχ.63-64, και την στασιμότητα του δράματος που έχει παγώσει στην ζεστή αγκαλιά της Καλυψώς στχ.15-16. Ο Δίας εισηγείται στη συνέλευση των θεών την επιστροφή του Οδυσσέα στχ.77-78, και η Αθηνά επικροτεί στχ.82[xxix] ανοίγοντας πολλά παράθυρα αφηγηματικής δράσης. Η συνέλευση γίνεται χωρίς την θεά Καλυψώ στχ.28,14-15, άρα εδώ διακρίνουμε τουλάχιστον δύο κατηγορίες θεών στχ.70, που πρέπει να συνεργαστούν για την υλοποίηση της απόφασης. Όμως ούτε ο Ποσειδώνας ενημερώνεται για την απόφαση των θεών,[xxx] ούτε η αποστολή του Ερμή στην Καλυψώ στχ.84-86, εκτελείται. Η Αθηνά περίμενε όσο καιρό ήταν θυμωμένος ο Ποσειδώνας, αλλά τώρα πρέπει να συμμορφωθεί και αυτός με τους αθανάτους στχ.77-79 (σπέρματα δημοκρατίας). Η οργή του Ποσειδώνα στχ.19-20, μετά την απόφαση της επιστροφής του Οδυσσέα, δρα ως κινητήρια δύναμη των γεγονότων με ενέργεια συμπιεσμένου ελατηρίου. Η αξία της συνέλευσης στην αφήγηση του ποιητή, φαίνεται απ’ τη διαστολή του χρόνου.
Της επίσκεψης της θεάς Αθηνάς στον Τηλέμαχο στχ.119, προηγείται ο νεκρός χρόνος δίνοντας προστιθέμενη αξία στην υποδοχή της θεάς στχ.122 και στην επιτυχή έκβαση της παρέμβασης.[xxxi] Η Αθηνά δημιουργεί μια αμφιβολία με τα λεγόμενά της στον Τηλέμαχο στχ.269-296, για το σκίρτημα ζωής του πολύπλαγκτου[xxxii] Οδυσσέα, που γίνεται διασκελισμός στην αφηγηματική ροή του έπους. Με την εξαφάνιση της Αθηνάς -θαύμα- στχ.320, γίνεται βεβαιότητα η επαφή του Τηλέμαχου με θεό, δίνοντας ώθηση στη δράση του και αύξηση της αφηγηματικής πλοκής.
Οι θεοί βοηθούν τους ανθρώπους και τους ήρωες στο μέτρο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων, όχι στο επίπεδο του υπερφυσικού.[xxxiii] Τους ερεθίζουν στχ.89-93, τους δίνουν τόλμη στην καρδιά, τους προτρέπουν να δράσουν στχ.91 και να ταξιδέψουν στχ.93. Η θεϊκή παρέμβαση δημιουργεί, ντύνει και επιταχύνει την αφηγηματική δράση, αλλά αφαιρεί τον ρυθμό της διήγησης, κρατώντας ήπιους συναισθηματικούς τόνους χωρίς εξάρσεις και παρεκτροπές.[xxxiv] Διακρίνουμε τουλάχιστον έξι βασικά επίπεδα δομής και τριψήφιους συνδυασμούς στην εσωτερική πλοκή.[xxxv] Έτσι τα συνθετικά μέσα είναι απλά αλλά ταυτόχρονα και αποτελεσματικά λόγω της παραγοντικής υπεραξίας της πλοκής.
Γ. 2. Τι επιτυγχάνεται με την επίσκεψη της μεταμφιεσμένης Αθηνάς στον Τηλέμαχο;
Ο Τηλέμαχος βέβαιος ότι ο πατέρας του χάθηκε άδοξα, πλανάται απελπισμένος στχ.166-168, και δικαιώνει τη θεά Αθηνά για το ταξίδι της. Η Αθηνά -μέσω ενανθρώπισης- παρουσιάζεται στον Τηλέμαχο, ερεθίζοντας 20έτη ανερέθιστη περίοδό του, και τον κινητοποιεί στην αναζήτηση του πατέρα του, λέγοντάς του «…είναι, πιστεύω, ζωντανός…» στχ.196, και «…οι θεοί του φράζουνε τον δρόμο ακόμη…» στχ.194.[xxxvi] Οι συμβουλές της θεάς στχ.288-302 για τι πρέπει να πράξει αν ο πατέρας του ζει ή όχι, αποτελεί ουσιαστική ανάλυση προτροπής σε πράξη. Με το άκουσμα και μόνο των συμβουλών της θεάς,[xxxvii] καλλιεργείται η ψυχή του, ενώ η αόριστη αισιοδοξία της είναι αυτό που μπορεί να αντιληφθεί αυτή τη στιγμή ο Τηλέμαχος. Ακόμη και στην απευκταία περίπτωση του θανάτου του Οδυσσέα, υπάρχει σε εκκρεμότητα το θέμα του μνημείου και η δόξα ως βαρυσήμαντη κληρονομιά στχ.239-240.
Οι παρεμβάσεις των θεών, μέσω ενανθρώπισης, δίνουν μια ανωτερότητα και μια υπεραξία στο άτομο που είχε την τύχη, να γίνει αποδέκτης τέτοιας τιμής στχ.324 «…ισόθεος άντρας…». Με τον πρόδηλο τρόπο που έγινε η αναχώρηση της θεάς, πείθει τον Τηλέμαχο, για την αξιοπιστία των λόγων της όταν αντιλαμβάνεται «…πως θεός ήταν ο ξένος…» στχ.323, και εδώ βρίσκεται ο κωμός της προσπάθειάς της. Έτσι ενεργοποιείται ο Τηλέμαχος σ’ ένα πλαίσιο ηθικών αρχών για το ήθος που δίνει το ταξίδι,[xxxviii] κάτι που απαιτεί έμμεσα η θεά Αθηνά, κάνοντάς τον αντάξιο της φήμης του πατέρα του.
Ο απελπισμένος Τηλέμαχος στχ.59 μετά τη συνάντηση με την θεά Αθηνά, μία συνάντηση με την αλήθεια,[xxxix] υιοθετεί τα λόγια της αυτόματα στχ.324. Μεταμορφωμένος ο Τηλέμαχος εκτελεί την εντολή της θεάς για συνέλευση στχ.272,372, και προοικονομεί την εξέλιξη του επικού δράματος, για την επικείμενη τιμωρία των μνηστήρων από το Δία στχ.379, προετοιμάζοντας το ταξίδι του. Στο μυαλό του Τηλέμαχου είναι μετέωρη η τύχη του Οδυσσέα, γιατί αν και για τους θεούς είναι αποφασισμένη η επιστροφή του στχ.82, παραμένει ως το τέλος αμφίβολη στχ.267-268. Έτσι η πορεία αυτή οδηγεί απ’ την απελπισία στην ζωή, και απ’ την άγνοια στην γνώση μέσω της ωρίμανσης του Τηλέμαχου σε ήρωα του δράματος.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η μελέτη μας προβάλλει κρίσεις της λογοκεντρικής αντίληψης της ποίησης, χάνοντας μέρος της αξίας του έργου στην σημασία του ως υποκριτική τέχνη. Σε μια κοινωνία μεταξύ ανθρώπων και θεών διαχρονικά δημιουργούνται και εξελίσσονται συστήματα αξιών. Μέσω των θεών τους οι άνθρωποι ξεπερνούν τα δεδομένα της πραγματικότητας, ελέγχουν σημασίες, αξίες και κανόνες και δημιουργούν ήρωες. Οι σχέσεις θεών, ηρώων, ανθρώπων, είναι μια διανοητική δομή, που όχι μόνο δεν περιορίζει την ανθρώπινη σκέψη, αλλά οδηγεί μακρύτερα τον άνθρωπο.
Κοινό γνώρισμα και στις δύο κοινότητες θεών-ανθρώπων είναι η απαράμιλλη ωριμότητα αυτοανάλυσης, δομικό στοιχείο της αυτοσυνείδησης, της πολιτικής ρητορείας, και της θεμελίωσης ηθικών αξιών. Η θεϊκή παρέμβαση αυξάνει την πλοκή στην εξέλιξη, ενώ ωριμάζει τις συνθήκες και τις σχέσεις.
Οι ήρωες είναι ο καταλύτης δημιουργίας του μέτρου ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους, έτσι δημιουργήματα του ομηρικού έπους που είναι τόσο απόλυτα δική τους έκφραση, είναι συγχρόνως ουσιαστικό μέρος του εαυτού μας σήμερα.
Η νέα πορεία του Τηλέμαχου και το ταξίδι, είναι γενναία κατάκτηση του ανθρώπου στην κοσμογονία που συντελείται μέσα και έξω από το σπίτι του. Η εμπειρία αυτή τον οπλίζει και τον προετοιμάζει για τις εποχές που έρχονται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
· Αναστασίου Γ., "Έπος" στο Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία,
τόμος Α, των Ε. Αλεξίου, Ι. Αναστασίου, Β. Βερτουδάκης,
Μ.Ι. Γιόση, Δ. Λυπουρλής, Θ.Κ. Στεφανόπουλος, Α. Τσακμάκης,
Μ. Χριστόπουλος, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2001.
· Μαρωνίτης Δ.Ν., Αναζήτηση και νόστος του Οδυσσέα, Η διαλεκτική της Οδύσσειας,
Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1971.
· Μουρελάτος Αλέξανδρος-Φοίβος Δ., Οδοί της γνώσης και της πλάνης, Λόγος και
εικόνα στα αποσπάσματα του Παρμενίδη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις
Κρήτης, Ηράκλειο 2002.
· Andrewes Α, Αρχαία ελληνική κοινωνία, μτφρ. Α. Παναγόπουλος, Μ.Ι.Ε.Τ.,
Αθήνα 1987.
· Austin M.M., Vidal-Naquet P., Οικονομία και κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα,
μτφρ. Σ. Γεωργούδη, Εκδόσεις Δαίδαλος, Αθήνα 1998.
· Chadwick John, Ο Μυκηναϊκός κόσμος, μτφρ. Κ. Ν. Πετρόπουλος, Gutenberg,
Αθήνα 1999.
· Easterling P. E., «Θεατρικά έργα με βάθος»: το θέατρο ως διαδικασία στη ζωή των
πολιτών της αρχαίας Ελλάδας στο Οδηγός για την Αρχαία Ελληνική
Τραγωδία, των Easterling P. E., P. Cartledge, κ.α. μτφρ. Λ. Ρόζη
Κ. Βαλάκας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Αθήνα 2007.
· Edwards W. Mark, ΟΜΗΡΟΣ ο ποιητής της Ιλιάδος, μτφρ. Β. Λιάπης - Ν.
Μπεζεντάκος, Εκδόσεις Ινστιτούτο του βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2001
· Lesky Albin, Ιστορία της αρχαίας Ελλινικής λογοτεχνίας, μτφρ. Λ.
Στεφάνου, Εκδοτικός οίκος αδελφών Κυριακίδη,
Θεσσαλονίκη 19648.
· Mosse Claude, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας 2000 – 31 π.χ., μτφρ. Λ.
Στεφάνου, Δ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 1996.
· Osborne Robin, Η Γένεση της Ελλάδας 1200-479π.χ., μτφρ. Τ. Σιέτη, Εκδόσεις
Οδυσσέας, Αθήνα 2000.
· Parker Robert, Η θρησκεία στην αρχαία Αθήνα, μτφρ. Γ. Τριανταφυλλίδη,
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1996.
· Sourvinou-Inwood Christiane., «Τι είναι θρησκεία της πόλεως;» στο «Η Αρχαία
ΕλληνικήΠόλις- από τον Όμηρο ως την εποχή του Μεγάλου
Αξεξάνδρου» των Murray O., Price S., κ.α. μτφρ. Σ. Κάπαρης,
Εκδόσεις Παττάκη, Αθήνα 2007.
· Vegetti M., «Ο άνθρωπος και οι θεοί» στο «Ο Έλληνας άνθρωπος», των
Vernant Jean-Pierre κ.ά., μτφρ. Σ. Γεωργούδη, Εκδόσεις
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996.
· Vernant Jean-Pierre, Το σύμπαν, οι θεοί, οι άνθρωποι - Ελληνικές ιστορίες για τη
δημιουργία του κόσμου, μτφρ. Τ. Δημητρούλια, Εκδόσεις Παττάκη,
Αθήνα 2007.
· Zaidman L. B., Schmitt Pantel P., H θρησκεία στις ελληνικές πόλεις της κλασικής
Εποχής, μτφρ. K. Μπούρας, Εκδόσεις Παττάκη, Αθήνα 2004.
[i] Andrewes Α., ό,π., σελ.363
[iii] Στχ.355 «…γενναίοι άντρες χάθηκαν και πάνε…».
[iv] Στχ.66 «…ξεχωρίζει η γνώση του απ’ τους υπόλοιπους θνητούς…».
[v] Η Καλυψώ κρύβει τον Οδυσσέα, γιατί τον θέλει για δικό της άντρα.
[vi] Πίστη ήταν το «νομίζειν τους θεούς» που σήμαινε το σεβασμό και τις τιμές μέσω της λατρείας τους. (Vegetti M., ό.π., σελ.382)
[vii] Η θυσία είναι ο πυρήνας των τελετουργιών και κορυφαία στιγμή των εορτών. (Zaidman L. B., Schmitt Pantel P., ό.π., σελ.32,47,106) Τελετουργίες είναι οι τυποποιημένες επαναλαμβανόμενες κινήσεις και ενέργειες, συμβολικού χαρακτήρα, με χαρακτηριστικά χρόνου και τρόπου, που εκτελούνται από ένα ή περισσότερα άτομα σύμφωνα με την παράδοση. (Easterling P. E., ό.π., σελ.8)
[viii] Στχ.60 «…Δία Ολύμπιε, ως πότε αλύγιστη θα παραμένει η βουλή σου;…».
[ix] Στχ.49 «…γενναίος αλλά δύσμοιρος, να βασανίζεται με τόσα πάθη…», στχ.55 «…δύστυχο κι οδυρόμενο…»
[x] Στχ.58-59 «…βυθισμένος στον καημό του…εύχεται τον θάνατο…» Ο τρόμος ήταν στη σκέψη των ηρώων ότι αν έστω και για μια στιγμή γίνεται θεός, θα πρέπει να δικαιολογεί τον τίτλο του για αξιοπιστία, με αντίστοιχα κατορθώματα, αν όχι το τίμημα ήταν δυσβάστακτο όπως εδώ.
[xi] Claude Mosse, ό.π., σελ.386 Η πολυπλοκότητα των μορφών της έκφρασης του θείου και ο πολυθεϊσμός ήταν ένα ισχυρό κοινωνικό σύστημα δυνάμεων και εξουσιών. (Zaidman L. B., Schmitt Pantel P., ό.π., σελ.207-181)
[xv] Ο Οδυσσέας -στο νησί της Καλυψώς- γνωρίζει πως αν το αποφασίσουν οι θεοί στχ.205,267 μπορεί να τα καταφέρει να επιστρέψει στην Ιθάκη και αναμένει καρτερικά στχ.87.
[xvii] Στχ.45 «…Πατέρα μας των αθανάτων, Κρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος…».
[xix] Αναστασίου Γ., ό,π., σελ.90-91
[xx] Η άτις πρόσφερε το χάσιμο του νου στους συντρόφους του Οδυσσέα.
[xxi] Lesky Albin, ό.π., σελ.22 Οι άνθρωποι άγονται και φέρονται με μεγάλο πλάτος ταλάντωσης στα συναισθήματά τους, και στις συμπεριφορές τους, και αυτό αυξάνει τις πιθανότητες παρεκτροπής.
[xxiii] Ένας πόλεμος με αφορμή την Ελένη –σπορά του Δία– με θεϊκή και ανθρώπινη μοίρα, αδελφή της Κλυταιμνήστρας που θανάτωσε με ατιμωτικό τρόπο τον νικητή της Τροία Αγαμέμνονα, έχει φέρει πολλά δεινά στο κόσμο. Αποκορύφωμα για τον τίτλο του νικητή η τραγική ειρωνεία όπου ο θάνατος να στεφανώνει το νικητή. Αν δε δούμε ότι ο ηττημένος είναι ο ιδρυτής της Ρώμης, αλλάζουν όλα.
[xxiv] Στχ.348 «…ο Δίας ίσως είναι ο αίτιος…».
[xxv] Στχ.41-43 «…ακέριο και μεμιάς, τ’ άνομο κρίμα του ξεπλήρωσε…».
[xxvi] Lesky Albin, ό.π., σελ.120 Οι θεοί κατηγορούν τους θνητούς ότι φέρουν την ευθύνη των συμφορών που τους έρχονται, όπως με τους συντρόφους του Οδυσσέα και τον Αίγισθο.
[xxvii] Ενώ όμως προσδιορίζει στον στχ.1 από πού ν’ αρχίσει η ιστορία, στον στχ.10 αφήνει ελεύθερη την Μούσα, αφού έτσι κι αλλιώς ο ποιητής και οι θεοί ξέρουν από πού θα ξεκινήσει.
[xxix] Αλλά απόφαση δεν υπάρχει στο απόσπασμά μας.
[xxx] Ισως δεν υπάρχει αυτή η ανάγκη δράσης στο ανώτατο θεϊκό επίπεδο.
[xxxi] Αναστασίου Γ., ό,π., σελ.96
[xxxii] Ο άνθρωπος που έχει αναγκαστεί να πλανάται από το ένα μέρος στο άλλο. (Μουρελάτος Αλέξανδρος-Φοίβος Δ., ό.π., σελ.21)
[xxxiv] Ο Πλάτωνας κατατάσσει το έπος μεταξύ δράματος και καθαρής αφήγησης. (Lesky Albin, ό.π., σελ.114)
[xxxv] Υπάρχουν έξι βασικά επίπεδα δομής. Στο πρώτο επίπεδο είναι ο ήρωας Οδυσσέας, με σκοπό και φόντο την Ιθάκη σε δεύτερο επίπεδο. Άμεσα εμπλέκονται οι συνεργοί του όπως η θεά Αθηνά και οι εχθροί του όπως ο Ποσειδώνας και η Καλυψώ σε τρίτο και τέταρτο επίπεδο. Και ολοκληρώνουν το δράμα οι θεοί με τις αποφάσεις τους και ο Τηλέμαχος σε πέμπτο και έκτο επίπεδο.
[xxxvi] Η μεγάλη ανερέθιστη περίοδος είναι ίσως μια κριτική του ποιητή για την ηρωική εποχή και τα ιδανικά της πολεμικής αρετής, όταν μετά τον πόλεμο αγνοούνται ακόμη άνθρωποι. (Αναστασίου Γ., ό,π., σελ.79)
[xxxvii] Μαρωνίτης Δ.Ν., ό.π., σελ.63
[xxxviii] Ο Αριστοτέλης συνεπικουρεί για την Οδύσσεια ότι περιγράφει ήθη. (Αναστασίου Γ., ό.π., σελ.85)
[xxxix] Η έννοια της αλήθειας στον Όμηρο ταυτίζεται με αυτό που συνέβη, τα γυμνά, ανεπιτήδευτα και ανόθευτα γεγονότα. (Μουρελάτος Αλέξανδρος-Φοίβος Δ., ό.π., σελ.68)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου